Pijnbeheer – niet alleen voor de patiënt!

Samenvatting : De uitoefening van het tandartsenvak kan voor de arts fysieke en emotionele pijn met zich meebrengen. Maar hoewel u pijnbeheer de topprioriteit geeft als het om uw patiënten gaat, blijft uw eigen pijn vaak onbehandeld, met alle gevolgen van dien. We delen in dit artikel enkele op feiten gebaseerde strategieën om tandartsen te helpen zichzelf ook van pijn te vrijwaren, zoals de doelstelling bij hun patiënten.

Tandheelkunde – een pijnlijk beroep?

Voor niet-ingewijden lijkt tandheelkunde op fysiek gebied misschien geen bijzonder veeleisend vak. De patiënt ziet dat u voor het grootste deel stil staat, met een klein, licht instrument in de hand, en denkt misschien: dat is geen topsport !

Maar u kampt met rugklachten omdat u de hele dag staat en draait. U spant u in om de mondholte goed te kunnen zien, met een stijve nek en vermoeide ogen als gevolg. Uw schouders zijn verkrampt omdat u uw bewegingen steeds zorgvuldig beheerst. Uw handen zijn gespannen omdat u de hele dag instrumenten vasthoudt en hanteert, waarbij u heel nauwkeurig en in een kleine ruimte met kwetsbaar weefsel werkt.

En dan is er de emotionele stress. De concentratie die u aan de dag moet leggen om de procedures uit te voeren, is op zichzelf al vermoeiend genoeg. Daar komt dan de dagelijkse stress bij: het beheer van de praktijk, de wettelijke en regelgevingsdruk op uw beroep, de vele uitdagingen in het contact met de patiënten en de achtergrond van een pandemie met verregaande economische gevolgen …

Tandheelkunde is misschien geen topsport, maar op sommige dagen voelt het alsof u een marathon hebt gelopen!

Pijn bij clinici — de cijfers

Het wekt geen verbazing dat zo’n 70% van de tandartsen een vorm van rugklachten heeft. Volgens een artikel in het British Dental Journal heeft ruim een derde van de bedragen die door verzekeraar Dentists’ Provident aan tandartsen worden uitbetaald, te maken met musculoskeletale problemen. Pijn kan voor een tandarts zelfs het einde van de carrière betekenen: onderzoek wijst uit dat bijna een derde van de tandartsen vervroegd met pensioen gaat wegens musculoskeletale aandoeningen. 

Ook stress is een niet te onderschatten probleem voor tandartsen. In een enquête van het British Dental Journal uit 2004 gaf 60% van de tandartsen aan gespannen of depressief te zijn, 58,3% meldde hoofdpijn, 60% had slaapproblemen en 48,2% maakte melding van vermoeidheid zonder duidelijke oorzaak. Alcoholgebruik kwam veel voor, en meer dan een derde van de tandartsen was zwaarlijvig of had overgewicht.

De situatie is er sindsdien niet op vooruitgegaan. Bijna de helft van de tandartsen die in 2019 door het British Dental Journal werden bevraagd, meldde dat ze het moeilijk vonden met stress om te gaan. Sommige respondenten maakten melding van een ernstige impact op hun geestelijke gezondheid.

De niet eerder geziene stress in verband met de coronacrisis maakt het voor tandartsen belangrijker dan ooit om over hun fysieke en emotionele gezondheid te waken. Lees verder voor ons op feiten gebaseerde advies voor het omgaan met beroepspijn.

Hoe tandartsen hun pijn kunnen beheersen

Stress

Zorg goed voor uzelf

We trappen een open deur in: als gezondheidszorgprofessional weet u al hoe belangrijk een goede nachtrust, voeding, vochttoevoer en lichaamsbeweging zijn. Maar wie met pijn, stress of een combinatie van die twee te kampen heeft, verliest die basiselementen gemakkelijk uit het oog. 

En wie niet goed voor zichzelf zorgt, heeft vaak meer te lijden van fysieke en emotionele pijn. Stress en een ongezond voedingspatroon, bijvoorbeeld, kunnen tot gewichtstoename leiden, waardoor musculoskeletale problemen kunnen verergeren.

Het klinkt simpel, maar neem uw zelfzorgroutine eens goed onder de loep. Zo weet u of u consequent de tijd neemt voor dit fundament van uw gezondheid. Vindt u dit lastig, vraag dan proactief om hulp.

Zorg voor een slimme planning

In een drukbezochte tandartsenpraktijk is het niet altijd eenvoudig om er een voorspelbare dagplanning op na te houden. Toch zijn er wel een paar dingen die u kunt doen om fysieke en mentale stress te verminderen. Probeer het volgende:

• Voer bepaalde lastige procedures alleen op bepaalde dagen uit, of doe dit alleen wanneer u goed uitgerust en energiek bent
• Wissel langere, complexere gevallen af met kortere, minder intensieve consultaties, zodat u op adem kunt komen.
• Plan gelijkaardige procedures niet onmiddellijk na elkaar om het risico op mentale vermoeidheid (en RSI) te minimaliseren.

Neem regelmatig een pauze en delegeer taken

In een recente enquête van Septodont, zeiden 50% van de tandartsen dat ze elke dag een lunchpauze namen. De andere helft vertelde ons dat ze tijdens hun pauze patiënten behandelden, de praktijk klaarmaakten of administratieve taken uitvoerden. 

Niets doen terwijl er werk aan de winkel is, kan natuurlijk een stressfactor op zich zijn. Maar toch is regelmatig een pauze nemen essentieel, niet alleen voor uw eigen stressniveau, maar ook voor de veiligheid en de kwaliteit van uw zorgverlening aan de patiënten.

Delegeer minder aangename taken aan uw team, ga op zoek naar systemen die administratieve taken van u kunnen overnemen en vraag uw mondhygiënisten en assistenten om actiever bij te springen.

Nek-, rug- en schouderklachten

Let op uw houding

Een tandarts moet lang in dezelfde houding staan en dat kan leiden tot statische spiervermoeidheid. Als een tandarts te lang zittend werkt, vooral wanneer hij of zij herhaaldelijk naar voren leunt, verstijven de bewegingsspieren rond de heupen, de bilspieren en de diepe buikspieren worden onvoldoende gebruikt en de onderrugspieren worden overbelast.

Om vermoeidheid als gevolg van een verkeerde houding te minimaliseren, kunt u proberen zoveel mogelijk af te wisselen tussen zitten en staan. Houd de buikspieren actief door rechtop te zitten, houd de bewegingsspieren rond de heupen soepel door ze regelmatig te strekken en probeer regelmatig rond te lopen om de bloedsomloop naar de spieren te stimuleren.

Weerstands- en krachttraining kunnen helpen deze spieren op te bouwen en in evenwicht te houden, maar werk met een trainer die bekend is met de specifieke houdingsuitdagingen waar u als tandarts mee te maken hebt.

Beperk de belasting

Naar voren leunen om iets beter te kunnen zien kan een impact hebben op uw rug, nek en schouders. Volgens een artikel in Spine Universe is uit onderzoek gebleken dat het voor een tandarts riskant is om meer dan 75% van de tijd te werken in een houding waarbij de nek onder een hoek van meer dan 15 graden is gebogen. Maar toch bleek dat tandartsen 82% van hun tijd onder een hoek van meer dan 30 graden werken. 

Houd uw instrumenten binnen handbereik om draaien en rekken te vermijden. Doet u met uw team nog niet aan ‘vierhandige tandheelkunde’? Overweeg dan om deze werkwijze toe te passen wanneer u met instrumenten werkt. Zo beperkt u de kans op nek-, rug- en schouderpijn.

Breng de patiënt in de juiste positie

Ook de positie van de patiënt kan een impact hebben op uw houding. De American Dental Association (ADA) adviseert om het hoofd van de patiënt op een niveau te brengen dat u een volledige visueel overzicht biedt terwijl u uw schouders en nek in een neutrale positie houdt en uw ellebogen onder een hoek van 90 graden of minder staan. Maar tandartsen zetten de stoel vaak in een positie die voor de patiënt het meest comfortabel is, zonder rekening te houden met hun eigen behoeften.

Dr. Bethany Valachi van Dental Products Report zegt dat dit ertoe kan leiden dat de tandarts zich moet inspannen, draaien of buigen om alles goed te kunnen zien en overal goed bij te kunnen, vooral bij behandeling van de boventandboog. Wanneer het occlusaal vlak van de boventandboog zich voor het verticaal vlak bevindt, moet de tandarts voorover leunen. Voor een optimale houding adviseert dr. Valachi het occlusaal vlak van de boventandboog 20-25 graden achter het verticaal vlak te houden, liefst met een hoofdsteun die twee kanten op kan bewegen.

Gebruik een zadelstoel

Standaardbureaustoelen zijn niet ontworpen voor de fysieke behoeften van een tandarts. Investeer liever in een zadelstoel. Een zadelstoel leunt voorover voor een open hoek tussen de wervelkolom en de heupen. Zo wordt de natuurlijke welving van de ruggengraat ondersteund en worden de lendenwervels ontlast. De zitting heeft ook een open gedeelte om de druk op het staartbeen weg te nemen.

Raadpleeg een expert

Er zijn diverse professionals die u kunnen helpen werkgerelateerde pijn te vermijden. Een fysiotherapeut kan u helpen uw houding te corrigeren, uw bewegingen te verfijnen en kracht en stabiliteit op te bouwen in belangrijke spiergroepen. Een ergotherapeut kan u helpen uw werkomgeving aan te passen met het oog op optimale functionaliteit, efficiëntie, veiligheid en comfort. Ga op zoek naar iemand die is gespecialiseerd in tandartsen en dus thuis is in uw specifieke behoeften.

Hand- en polsklachten

Corrigeer uw grip

Studenten tandheelkunde worden uitgebreid getraind in de juiste manier om instrumenten vast te houden, maar wie zelfstandig aan het werk gaat, past het geleerde niet altijd toe! Merkt u op dat uw hand of pols overbelast aanvoelt, ga dan even terug naar de basis en verbeter uw grip.

Mondhygiëniste Julie Whiteley van Dentistry IQ waarschuwt dat een krampachtige grip, overmatige druk en hyperflexie in de vingers en de pols tot pijnlijke handen en polsen kunnen leiden. Ze overloopt met ons de basisregels voor een juiste grip op tandheelkundige instrumenten.

Stabiliseer

Maak tijdens langdurig precisiewerk gebruik van stabiliseringstechnieken zoals vingersteunen en steunpunten om de controle te behouden zonder overbelasting. Probeer uw polsen in een neutrale positie te houden, in lijn met uw onderarmen, en plaats de stoel zodanig dat u op uw onderarm kunt leunen voor stabiliteit en steun.   

Kies de juiste instrumenten

Hand- en polsklachten kunnen verergeren als u zware of trillende instrumenten gebruikt of werkt met instrumenten die herhaalde hand- en draaibewegingen vereisen. Instrumenten met smalle handgrepen kunnen ook moeilijk hanteerbaar zijn.

Om overbelasting door instrumenten te vermijden, adviseert de ADA om lichtgewicht instrumenten te gebruiken die:

• Op hoge/variabele snelheid werken om de gebruiksduur te verkorten.
• Minimaal of helemaal niet gebruikmaken van trilling.
• Zelf drukken of draaien, zodat u dat niet hoeft te doen.
• Grotere, ergonomisch ontworpen handgrepen hebben.

Een voorbeeld is de Septodont Dentapen, een elektronische spuit voor de aanbrenging van lokale verdoving. Dit instrument weegt slechts 40 gram en u kunt kiezen uit twee grote, ergonomisch ontworpen handgrepen voor optimaal comfort en gebruiksgemak. Er zijn drie snelheden en twee stroommodi, en de injectie verloopt met minimale manuele druk of andere handbewegingen. Wie de voorkeur geeft aan handmatig injecteren, kan kiezen uit ons assortiment Septoject naalden met innovatieve drievoudige afschuining en scalpelnaalden voor maximale controle met minimale inspanning.

Houd uw instrumenten in goede staat

Botte instrumenten betekenen dat u extra kracht moet zetten en dat uw procedures meer tijd in beslag nemen. Dit kan pijnlijk zijn voor zowel uzelf als de patiënt!

Houd uw instrumenten in topconditie, zodat u ze gemakkelijk en comfortabel kunt gebruiken. De volgende tekenen wijzen erop dat het tijd is om ze te slijpen (of dat te laten doen):

• U moet meer druk zetten om een incisie te maken.
• U voelt de ‘beet’ van het lemmet niet op een teststaafje.
• Het snijvlak reflecteert licht als u het onder een lamp houdt.

Draag goed passende handschoenen

Het belang van goed passende handschoenen moet niet worden onderschat! Als u lange tijd krappe handschoenen draagt, kan dat leiden tot samengedrukte zenuwen, overbelaste spieren, vertraagde doorbloeding en gevoelloosheid, tintelingen of pijn. Dit kan gebeuren als u gebruikmaakt van medische standaardhandschoenen, die tweehandig zijn en alleen voor kortdurend gebruik bestemd zijn.

Uw handschoenen moeten los rond de handpalm en de duimbasis zitten, en u moet een vuist kunnen maken zonder dat de handschoen strak aanvoelt. Maar ze moeten ook niet te los zitten, want dan moet u meer inspanning leveren om de controle over uw instrumenten te behouden. 

Geef uw handen een pauze

Probeer de uitgevoerde taken te variëren om de kans op RSI te vermijden. Denk daarbij aan de eerder genoemde slimme planning, of neem regelmatig even pauze tijdens intensieve procedures.  

Uw handen hebben meer baat bij regelmatige korte onderbrekingen dan bij een of twee lange pauzes. Om de doorbloeding van uw handen en polsen op peil te houden, adviseren we een pauze van ca. tien minuten na elk uur intensief werk.

Rek en strek uw handen en polsen tijdens die pauze om de spanning weg te nemen. Probeer het volgende:

• Draai uw polsen tien keer in de ene richting en vervolgens tien keer in de andere richting.
• Druk uw handen tegen elkaar in een gebedshouding en breng uw onderarmen onder een hoek van 90 graden ten opzichte van uw handen. Herhaal dit met de handruggen tegen elkaar, waarbij de vingers naar beneden wijzen.
• Verstrengel uw vingers met elkaar en keer uw handpalmen naar buiten. Strek vervolgens uw armen terwijl uw vingers verstrengeld blijven.
• Druk uw duimen en uw wijsvingers tegen elkaar in een ruitvorm en duw ze dan voorzichtig dichter naar elkaar toe, waardoor de ruitvorm langwerpiger wordt.

Bedenk dat u bij deze oefeningen nooit verder moet strekken dan comfortabel aanvoelt, en uzelf nooit pijn moet doen. 

Pijnlijke ogen

Gebruik een vergrootglas op maat

Onderzoek heeft uitgewezen dat het gebruik van de juiste loep de behandeltijd, de kwaliteit en de accuraatheid ten goede kan komen, waardoor visuele en houdingsvermoeidheid wordt tegengegaan.

Als het vergrootglas goed op u is afgestemd, zijn objecten alleen goed zichtbaar wanneer u de juiste houding aanneemt en u op de juiste afstand bevindt. Dit werkt actief om rekken, voorover leunen en buigen tegen te gaan en beschermt u tegen visuele overbelasting en hoofdpijn. U kunt ook voor verlichte modellen kiezen voor een nog beter zicht op de mondholte.      

Om goed te werken, moet de loep zijn aangepast aan uw eventuele brilsterkte of visuele beperkingen. Wanneer u een vergrootglas bestelt, is het belangrijk dat u die informatie aan de leverancier meldt, want anders is het toestel niet aan uw behoeften aangepast, met visuele overbelasting tot gevolg. Is het al een tijd geleden dat u uw ogen hebt laten testen, dan is het aanbevolen om dat eerst te doen. 

Voorkom droge ogen

Wanneer u focust op een kleine zone zoals de mondholte, knippert u niet langer 15 keer per minuut, maar slechts vijf. De olieklieren in uw ogen produceren dan minder natuurlijke bevochtiging. Als dit vaak gebeurt, kunnen die klieren geatrofieerd raken, waardoor u last krijgt van droge ogen: een pijnlijke aandoening die wordt gekenmerkt door tranen, branderigheid en overgevoeligheid.

Mondhygiëniste Jenefer Goffron-Mercieri van Dentistry IQ beveelt aan om droge ogen te voorkomen door regelmatig gebruik te maken van oogdruppels, dagcontactlenzen en de ’20/20/20-oefening’: kijk elke 20 minuten 20 seconden lang naar een punt op 6 meter afstand om de ogen even te laten rusten en ontspannen.

Tot slot

Veel tandheelkundige professionals passen deze technieken toe om lichte en middelzware pijn te verzachten. Ervaart u echter aanhoudende visuele klachten, ernstige pijn of pijn die na verloop van tijd niet lijkt af te nemen, dan zijn zelfhulpmethodes waarschijnlijk niet voldoende om echt een verschil te maken. In dat geval is het belangrijk dat u zo snel mogelijk een (oog)arts of fysiotherapeut raadpleegt – niet alleen om uw pijn te verzachten, maar ook om ervoor te zorgen dat u de loopbaan waaraan u zo hard hebt gewerkt, kunt voortzetten. Vergeet niet – pijn vermijden is niet alleen belangrijk voor patiënten!